ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Ο τσάρος της αγάπης και της τέκνο του Anthony Marra

τρομπετίστας στην εξοχή
© Priscilla

«Πρώτα είμαι ζωγράφος, και μετά λογοκριτής. Χρειάστηκε να το θυμάμαι αυτό πριν από δύο χρόνια, όταν βαριανέβαινα τρεις ορόφους για το διαμέρισμα μιας λαϊκής πολυκατοικίας όπου έμεναν η χήρα νύφη μου και ο τετράχρονος γιος της. Εκείνη μου άνοιξε, κι από την έκπληξη ανασήκωσε ελαφρά το φρύδι της. Δε με περίμενε. Δεν είχαμε ιδωθεί ποτέ.»

Ο τσάρος της αγάπης και της τέκνο του Anthony Marra
Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης
Σελ. 356
Εκδόσεις Ίκαρος

Όταν διάβασα τον «Αστερισμό Ζωτικών Φαινομένων», αναρωτήθηκα πώς είναι δυνατόν ένας τόσο νέος άνθρωπος να γράψει ένα τόσο σπουδαίο πρώτο βιβλίο. Όταν λοιπόν εκδόθηκε το δεύτερο βιβλίο του Marra, «Ο Τσάρος της Αγάπης και της Τέκνο», από τη μία ανυπομονούσα να το διαβάσω, από την άλλη φοβόμουν ότι θα απογοητευτώ. Είχε τεθεί πολύ ψηλά ο πήχης από τον συγγραφέα. Tώρα πια μπορώ να πω με βεβαιότητα όχι μόνο ότι το δεύτερο αυτό βιβλίο είναι καλύτερο από το πρώτο, αλλά και ότι ο Marra θα είναι από τους συγγραφείς εκείνους που θα μας απασχολήσουν και στο μέλλον.

Το βιβλίο αποτελείται από εννέα διηγήματα – ιστορίες που αποτελούν στην πραγματικότητα ως σύνολο ένα εκπληκτικό σε σύλληψη και εκτέλεση μυθιστόρημα. Χωρίς χρονική σειρά οι ήρωες (και τα αντικείμενα) της μίας ιστορίας περνούν στις επόμενες, ενώ, επίσης, γεγονότα που έχουμε διαβάσει σε ένα διήγημα στη συνέχεια τα «ξαναδιαβάζουμε», τα βλέπουμε από άλλη οπτική και τα επαναξιολογούμε. Και ενώ μπορεί κανείς να διαβάσει τα διηγήματα αυτόνομα, το εγχείρημα της σύνθεσης των επιμέρους διηγημάτων και στοιχείων που ενυπάρχουν σε αυτά μπορεί να το θαυμάσει μόνο αφού διαβάσει και την τελευταία πρόταση του βιβλίου. Και εκεί θα μείνει άφωνος με τον λογοτεχνικό καμβά που ξεδιπλώνεται πια ολόκληρος μπροστά στα μάτια του και θα εντυπωσιαστεί με αυτόν τον νέο συγγραφέα και το έργο του. Είναι κάπως σαν να αποκαλύπτονται λίγο-λίγο τα κομμάτια ενός ζωγραφικού πίνακα. Ή μάλλον καλύτερα, είναι σαν το κάθε διήγημα να αποτελεί ένα αντιπολεμικό τραγούδι του συγγραφέα για τον κάθε ήρωά του που τον έχει συνθλίψει η Ιστορία. Στο τέλος που ενώνονται οι ψηφίδες και ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια σου το έργο εκτιμάς την ευφυία αυτού του νέου συγγραφέα, ενώ σε κάνει και πάλι να αναρωτιέσαι και ν΄ ανυπομονείς για τα επόμενα βιβλία του. Η αποστασιοποιημένη δε και απλή γλώσσα που επιλέγει για να μας διηγηθεί τις διασταυρούμενες ζωές των ηρώων του κάνει συμμέτοχο τον αναγνώστη, που την ντύνει με το δικό του συναίσθημα, ενώ το χιούμορ του συγγραφέα τον βοηθάει να πει μεγάλες και σκληρές αλήθειες, αλλά και να ελαφρύνει καταστάσεις δύσκολες.

σπαρτά
© Mihail Ribkin

Το μυθιστόρημα ξεδιπλώνεται στη Τσετσενία, στην ΕΣΣΔ και στη Ρωσία, από το 1937 έως το 2013. Διαβάζουμε για έναν λογοκριτή – ζωγράφο, του οποίου η δουλειά είναι να σβήνει απ’ τις φωτογραφίες τους «προδότες» αντικαθεστωτικούς. Πρέπει να τους εξαφανίσει, να μην υπάρχουν αποδείξεις ότι κάποτε υπήρξαν. Ακολουθούμε μια μπαλαρίνα το χέρι της οποίας, όπως αποτυπώθηκε σε μία φωτογραφία, θα αποβεί μοιραίο για έναν από τους ήρωες. Κοιτάζουμε και ξανακοιτάζουμε τον πίνακα ενός Τσετσένου ζωγράφου, του Πιοτρ Ζαχάροφ Τσετσένιετς, με θέμα ένα λιβάδι, στο οποίο θα διαδραματιστούν κάποιες από τις ιστορίες του μυθιστορήματος. Ένα λιβάδι γεμάτο νάρκες, το οποίο θα προσπαθήσουν να μετατρέψουν κάποτε σε ολάνθιστο κήπο και από λιβάδι θανάτου να μετατραπεί σε λιβάδι ζωής, έτσι όπως ήταν, όταν το αποτύπωνε στον καμβά ο Ζαχάροφ. Αγωνιούμε και συγκινούμαστε, όταν ένας αιχμάλωτος πολέμου επιχειρεί να δραπετεύσει μέσα από ένα δάσος, ακούγοντας ήχους από νάρκες που ανατινάζονται και για να μη γυρίσει το κεφάλι του πίσω δημιουργεί μέσα στο μυαλό του μια εικόνα κανονικότητας, για να αντέξει και να συνεχίσει να κοιτάζει τη ζωή και τη σωτηρία:

«O Nτανίλο απλώνει τα πόδια του για πρώτη φορά μετά από μήνες, και μια υπέροχη ανακούφιση διαχέεται στο μυϊκό του σύστημα. Η χαμηλή βλάστηση καταπραΰνει το χτυπημένο πόδι, κι ο Ντανίλο απομακρύνεται κουτσαίνοντας, όσο αργά του επιτρέπει ο πόνος. Γλυκά αιωρείται ολόγυρα μια μυρωδιά από πατάτες τηγανισμένες στο βούτυρο. Η γυναίκα του ετοιμάζει το τραπέζι για το μεσημεριανό. Μια έκρηξη αντηχεί απ’ τον ναρκοθετημένο λόφο και μπαίνει στο δάσος, αλλά δεν είναι τίποτα, μόνο ένα πιάτο που πέφτει απ’ το τραπέζι. Μικρά κομμάτια λουλουδάτης πορσελάνης σκορπίζονται στο πάτωμα. Η γυναίκα του μαζεύει την ποδιά της και πέφτει στο ,΄να γόνατο. Ανοίγει το χέρια της και τα συνάζει όλα».

…τον Marra και σε αυτό το μυθιστόρημα τον ενδιαφέρει ο άνθρωπος, η μικρή, «ασήμαντη» ιστορία του, όπως αυτή συνθλίβεται από την Ιστορία.

Μαθαίνουμε για μια τυφλή κοπέλα, η οποία, εξαιτίας αυτού του ίδιου πίνακα, θα ξαναβρεί το φως της. Ακούμε μια κασέτα, που γράφτηκε για κάποιον που δεν την άκουσε ποτέ, παρόλο που την μετέφερε συνεχώς πάνω του. Μένουμε άφωνοι με μια κόρη που κατέδωσε τη μητέρα της και για την πορεία της δικής της κόρης. Συγκινούμαστε και πάλι με μια στιγμή ευτυχίας, όπως απαθανατίστηκε σε μια φωτογραφία, όπου μια οικογένεια κολυμπάει στα μολυσμένα νερά μιας λίμνης, με τον ήρωα-παιδί της ιστορίας να τη βλέπει και να λέει «Πόσο τυχεροί ήμαστε που η ζωή μας χάρισε μια ηλιόλουστη μέρα για να κολυμπήσουμε στα απόβλητα». Αυτά και άλλα πολλά συμβαίνουν στο συγκλονιστικό αυτό μυθιστόρημα, το οποίο στο τέλος, από την Τσετσενία και τη Ρωσία μας ταξιδεύει…στο διάστημα!

Εδώ πρέπει να σταματήσω, γιατί θα χαθεί η μαγεία που συνεπήρε και εμένα κατά την ανάγνωση αυτού του βιβλίου. Μόνο θα πω ότι τον Marra και σε αυτό το μυθιστόρημα, όπως στον «Αστερισμό Ζωτικών Φαινομένων», τον ενδιαφέρει ο άνθρωπος, η μικρή, «ασήμαντη» ιστορία του, όπως αυτή συνθλίβεται από την Ιστορία. Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το συγκινητικό, ανθρώπινο, αντιπολεμικό, παραδόξως ελπιδοφόρο μυθιστόρημα του πολύ ταλαντούχου αυτού συγγραφέα:

«Στη διάρκεια των ερευνών μου για το γραφείο τουρισμού, έμαθα ότι, εξαιτίας του πρώτου και του δεύτερου πολέμου της Τσετσενίας, η δημοκρατία μας έφτασε να καταλέγεται ανάμεσα στις πιο πυκνά ναρκοθετημένες περιοχές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Κατά τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ, πρέπει να φυτεύτηκαν εδώ πεντακόσιες χιλιάδες νάρκες, περίπου μία για κάθε δύο Τσετσένους. Δεν τον ήξερα αυτόν τον αριθμό όταν επισκέφτηκα την ντάτσα στον πρώτο πόλεμο, έχοντας πάρει μαζί μου ό,τι προμήθειες μπορούσα απ’ την ερειπωμένη πρωτεύουσα, λίγα δωράκια που τα πλήρωσα πανάκριβα: τσάι για τη γυναίκα μου, ένα άθικτο μπλοκ ιχνογραφίας για τον γιο μου. Ήδη, όμως, γνώριζα αρκετά ώστε να τους προειδοποιήσω για τον κίνδυνο να περιφέρονται στο λιβάδι. Τον Μάη του 1996, αγνόησαν τις προειδοποιήσεις μου. Δεν ξέρω πως έγινε, δεν ξέρω γιατί περπάτησαν στο λιβάδι, αν τους κυνηγούσαν, αν έτρεξαν για να γλιτώσουν από μασκοφόρους, αν το ναρκοπέδια ήταν άσυλο σε σύγκριση μ’ αυτά που θα πάθαιναν στα χέρια των διωκτών τους, αν φοβόνταν, αν φώναξαν για βοήθεια, αν με φώναξαν. Αυτά τα ερωτήματα έμειναν αναπάντητα απ’ τη στιγμή που άνοιξαν την πίσω πόρτα, κατέβηκαν τις σκάλες και διέσχισαν τρέχοντας εκείνο τον χέρσο κήπο. Θέλω να πιστεύω ότι η μέρα ήταν τόσο όμορφη, ώστε δεν μπορούσαν να αντισταθούν στον ακρόλοφο, στον διάπλατο ουρανό, στη λιακάδα. Θέλω να πιστεύω ότι η στιγμή πριν απ’ την τελευταία τους στιγμή ήταν μια στιγμή αλλοκοτιάς και μαγείας, οτιδήποτε ικανό να αντιτάξει τη φαντασία μου σε πιο πιθανές πραγματικότητες. Με τρόμο ή με χαρά, με ταπείνωση ή με απόλαυση, παρέμεναν, ως το τέλος, η γυναίκα μου και το παιδί μου – αυτό πρέπει να το θυμάμαι συνέχεια, γιατί, στο μυστήριο που τυλίγει εκείνες τις τελευταίες στιγμές, μου είναι ξένοι. Εγώ ήμουν στο Γκρόζνι, στο μουσείο, και δεν άκουσα ποτέ την έκρηξη».

Ακούστε στο Spotify την κασέτα που ο συγγραφέας δημιούργησε ως soundtrack του βιβλίου:
https://play.spotify.com/user/1227203063/playlist/6aRZRyzUVJUh492q9KkX4y

Έγραψαν για το βιβλίο:

  1. http://www.kathimerini.gr/887157/article/politismos/vivlio/pe8ainontas-s-ena-livadi-ths-tsetsenias
  2. http://www.huffingtonpost.gr/calliope-kritikou/-anthony-marra_b_12765820.html#
  3. http://www.oanagnostis.gr/%ce%ad%ce%bd%ce%b1-%cf%83%cf%8d%ce%b3%cf%87%cf%81%ce%bf%ce%bd%ce%bf-%ce%bc%ce%b5%cf%84%ce%b1%cf%86%cf%85%cf%83%ce%b9%ce%ba%cf%8c-%ce%ad%cf%80%ce%bf%cf%82-%ce%b3%ce%b9/
  4. http://popaganda.gr/anthony-marra/
  5. http://www.lifo.gr/articles/book_articles/117299
  6. http://www.bookpress.gr/kritikes/xeni-pezografia/marra-anthony-ikaros-o-tsaros-tis-agapis-kai-tis-tekno
  7. http://diavazontas.blogspot.gr/2016/11/anthony-marra.html
  8. http://www.culturenow.gr/52791/o-tsaros-ths-agaphs-kai-ths-tekno-antony-marra-kritikh-vivlioy
  9. http://amagi.gr/content/horeyontas-me-ti-rosiki-arkoyda
  10. http://www.nytimes.com/2015/10/25/books/review/the-tsar-of-love-and-techno-by-anthony-marra.html?_r=0
  11. https://www.theguardian.com/books/2016/aug/28/the-tsar-of-love-and-friendship-anthony-marra-review-russia-history-stalin-short-stories
  12. https://www.ft.com/content/371fd22a-8625-11e6-a29c-6e7d9515ad15