Ο Κόμης του Μόντε-Χρίστο του Αλέξανδρου Δουμά

«Στις 28 Φεβρουαρίου 1815 η σκοπιά στην Παναγία της Φρουράς σήμανε την είσοδο του τρικάταρτου Φαραώ, που ερχόταν από τη Σμύρνη, την Τεργέστη και τη Νάπολη. Ως συνήθως, ένας πλοηγός ξεκίνησε αμέσως από το λιμάνι, πέρασε ξυστά από τον πύργο του Ιφ και πήγε και πλεύρισε το πλεούμενο ανάμεσα στο ακρωτήρι Μορζιού και το νησί Ριού.

Αμέσως, και πάλι ως συνήθως, η πλατφόρμα μπροστά στο οχυρό του αγίου Ιωάννη γέμισε περίεργους: γιατί είναι πάντα μεγάλη υπόθεση στη Μασσαλία η άφιξη ενός πλοίου, κυρίως όταν αυτό το πλοίο, όπως το Φαραώ, έχει κατασκευαστεί, αρματωθεί και στεριωθεί στα ναυπηγεία της παλιάς Φώκαιας και ανήκει σ’ έναν ντόπιο εφοπλιστή.

Στο μεταξύ το πλοίο προχωρούσε∙ είχε περάσει με επιτυχία το στενό που κάποια ηφαιστειακή δόνηση άνοιξε ανάμεσα στο νησί Καλσερέν και το νησί Ζαρ, είχε καβατζάρει την Πομέγκ και προχωρούσε με τις τρεις γάμπιες, το μεγάλο φλόκο και τη μπούμα του, αλλά τόσο αργά και με τρόπο τόσο θλιβερό που οι περίεργοι, προαισθανόμενοι από ένστικτο κάποια συμφορά, αναρωτιόντουσαν τι ατύχημα μπορούσε να έχει συμβεί πάνω στο καράβι. Παρόλα αυτά όσοι ήξεραν από ναυσιπλοΐα καταλάβαιναν πως αν είχε συμβεί κάποιο ατύχημα, δεν μπορούσε να αφορά το ίδιο το πλοίο. Γιατί πήγαινε όπως πηγαίνει ένα πλοίο που βρίσκεται απολύτως υπό έλεγχο: η άγκυρά του ήταν έτοιμη για αγκυροβόλημα, τα ξάρτια λυμένα στο καμπούνι και κοντά στον πλοηγό που ετοιμαζόταν να οδηγήσει το Φαραώ μέσα από τη στενή είσοδο του λιμανιού της Μασσαλίας βρισκόταν ένας νέος άντρας με γοργές χειρονομίες και βλέμμα ενεργητικό, ο οποίος επέβλεπε κάθε κίνηση του πλεούμενου και επαναλάμβανε κάθε διαταγή του πλοηγού.»

Ίσως το έχετε διαβάσει σε μικρή ηλικία σε παιδική/εφηβική έκδοση ή ως ενήλικες σε μη-πλήρη έκδοση. Ίσως έχετε δει κάποια από τις μεταφορές του στον κινηματογράφο. Η πιο γνωστή ιστορία εκδίκησης στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ο Κόμης του Μόντε-Χρίστο, κυκλοφόρησε (για πρώτη φορά πλήρης) τις τελευταίες ημέρες του 2018 από την Εστία σε δύο τόμους (με κασετίνα) και σε άψογη μετάφραση της Σοφίας Αυγερινού. Είναι από τα βιβλία εκείνα που σε κάνουν να ξεχάσεις το Netflix. Κυριολεκτικά. Είχε καιρό να με απορροφήσει βιβλίο σε τέτοιο βαθμό. Στη σημερινή ανάρτηση θα μιλήσω μόνο για τον πρώτο τόμο, αφού ακόμα δεν έχω τελειώσει τον δεύτερο (σας προτρέπω να το διαβάσετε το καλοκαίρι, ώστε να μη μπορεί κανείς να σας αποσπάσει από αυτό το αριστούργημα).

Όπως μας πληροφορεί στην πλούσια εισαγωγή του ο Θόδωρος Κατσικαρος, ο Δουμάς εμπνεύστηκε από την εξής αληθινή ιστορία:

Ένας νεαρός άνδρας, ο Picaud, φυλακίζεται το 1807, έχοντας πέσει θύμα δολοπλοκίας. Συγκεκριμένα, ένας ιδιοκτήτης καφενείου από ζήλεια κατηγορεί μαζί με φίλους του τον Picaud ότι ήταν κατάσκοπος των Άγγλων. Λίγο μετά τον αρραβώνα του με την αγαπημένη του φυλακίζεται. Εκεί θα γνωρίσει έναν Ιταλό ιερέα, ο οποίος λίγο πριν πεθάνει του αποκαλύπτει το μέρος που είναι κρυμμένος ένας θησαυρός. Ο Picaud θα αθωωθεί, θα αλλάξει ταυτότητα, θα βρει τον θησαυρό και θα πάρει εκδίκηση για την άδικη φυλάκισή του. Αυτή η ιστορία, που είχε καταγραφεί στα αστυνομικά συμβάντα της εποχής, ενέπνευσε τον Δουμά και στα χέρια του μεταμορφώθηκε στο γνωστό αριστούργημα, που ήταν κυριολεκτικά και στην εποχή του best seller, αφού ταυτόχρονα σχεδόν με την κυκλοφορία του σε συνέχειες σε εφημερίδα της εποχής μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε στην υπόλοιπη Ευρώπη αλλά και στην Αμερική, κάνοντας τον συγγραφέα του πασίγνωστο. Ήταν τέτοια η επιτυχία του μυθιστορήματος και η δύναμη του κεντρικού χαρακτήρα, που ο κόσμος νόμιζε ότι ο Κόμης του Μόντε-Χρίστο και ο συγγραφέας είναι το ίδιο πρόσωπο!

Ως προς την πλοκή, λοιπόν, που είναι παρόμοια με την αληθινή ιστορία, ο Εδμόνδος Νταντές, συλλαμβάνεται την ημέρα του αρραβώνα του και οδηγείται σε μία φυλακή, χωρίς να έχει δικαστεί και χωρίς να γνωρίζει φυσικά ότι οι κατηγορίες ήταν αποτέλεσμα πλεκτάνης με αιτία τη ζήλεια. Κατηγορείται για βοναπαρτισμό λόγω της μεταφοράς από τον ίδιο μιας επιστολής σε έναν εχθρό του αυτοκράτορα της Γαλλίας. Στη Γαλλία το πολιτικό τοπίο είναι εξαιρετικά ρευστό. Είναι η περίοδος που ο Ναπολέων φυλακίζεται και ο αυτοκράτορας επανακτά την εξουσία. Μοναδική ελπίδα του στη φυλακή η ανάμνηση της αγαπημένης του και του πατέρα του, που τον κρατάει στη ζωή και στη λογική. Ένας συγκρατούμενός του, ο αββάς Φαρία, ένας Αναγεννησιακός άνθρωπος, θα του μάθει ό,τι γνωρίζει από επιστήμες και γλώσσες και θα του αποκαλύψει το μέρος όπου βρίσκεται ένας αμύθητος θησαυρός. Ο Εδμόνδος θα δραπετεύσει, θα αλλάξει ταυτότητα και με τη βοήθεια της τεράστιας πια περιουσίας του θα καταστρώσει υπομονετικά κατά τη διάρκεια των χρόνων το τέλειο σχέδιό του, για να εκδικηθεί για την άδικη φυλάκισή του.

Οι σελίδες όπου ο Εδμόνδος είναι φυλακή και συνομιλεί με τον αββά Φαρία είναι υπέροχες. Ο επίσης αθώος Φαρία μεταλαμπαδεύει όλη τη γνώση του στον Εδμόνδο, μεταμορφώνοντάς τον ουσιαστικά. Σ’ αυτές τις σελίδες ήδη ξαναγύρισα, πριν καν τελειώσω τον πρώτο τόμο.

“Όταν τέλειωσε την αφήγησή του, ο αββάς βυθίστηκε σε σκέψεις.

«Υπάρχει», είπε σε λίγο «ένα νομικό αξίωμα πολύ βαθύ, το οποίο καταλήγει σ’ αυτό που σου έλεγα πριν λίγο, ότι δηλαδή, εκτός και αν η σκέψη του κακού γεννηθεί μαζί με μια διεστραμμένη κράση, η ανθρώπινη φύση απεχθάνεται το έγκλημα. Ωστόσο, ο πολιτισμός μας έδωσε ανάγκες, διαστροφές, τεχνητές ορέξεις που καμιά φορά μας κάνουν να καταπνίγουμε τα καλά μας ένστικτα και μας οδηγούν στο κακό. Εξ ου και το αξίωμα αυτό: αν θέλεις να ανακαλύψεις τον ένοχο, ψάξε καταρχήν να βρεις σε ποιον θα μπορούσε να είναι χρήσιμο το έγκλημα! Ποιος θα μπορούσε να επωφεληθεί από την εξαφάνισή σου;»

«Kανένας, Θεέ μου! Ήμουν τόσο ασήμαντος».

«Μην το λες αυτό, γιατί η απάντησή σου δεν είναι ούτε λογική ούτε φιλοσοφημένη. Όλα είναι σχετικά, καλέ μου φίλε, από τον βασιλιά που αποτελεί ενόχληση για τον μελλοντικό του διάδοχο μέχρι τον εργαζόμενο που αποτελεί ενόχληση για τον υπεράριθμο: αν ο βασιλιάς πεθάνει, ο διάδοχος κληρονομεί ένα στέμμα, αν ο εργαζόμενος πεθάνει, ο υπεράριθμος κληρονομεί αποδοχές διακοσίων λιβρών. Αυτές οι αποδοχές είναι γι’ αυτόν η βασιλική του χορηγία. Του είναι το ίδιο απαραίτητες όπως τα διακόσια εκατομμύρια ενός βασιλιά. Κάθε άτομο, από την κατώτερη ως την ανώτερη βαθμίδα της κοινωνικής κλίμακας, συγκεντρώνει γύρω του έναν ολόκληρο μικρόκοσμο μικροσυμφερόντων, με δίνες και αμοιβαίες έλξεις όπως οι κόσμοι του Ντεκάρτ. Μόνο που αυτοί οι κόσμοι μεγαλώνουν ολοένα καθώς ανεβαίνουμε πιο ψηλά. Είναι μια αντεστραμμένη σπείρα που στέκει πάνω στη μύτη της χάρη σε ένα παιχνίδι ισορροπίας. Ας ξαναγυρίσουμε λοιπόν στο δικό σου κόσμο. Επρόκειτο να διοριστείς καπετάνιος του Φαραώ;

Ο Κόμης του Μόντε-Χρίστο, λαμπρό δείγμα του Ρομαντισμού, είναι ένα περιπετειώδες και αγωνιώδες ιστορικό μυθιστόρημα που δεν σε αφήνει να το αφήσεις. Η κοινωνική και πολιτική ζωή της εποχής σκιαγραφείται άψογα, αφού το βιβλίο είναι και ένα σχόλιο στα κακώς κείμενα της εποχής (Παλινόρθωση των Βουρβόνων) και κυρίως στο σύστημα δικαιοσύνης. Όλοι οι χαρακτήρες -και όχι μόνο οι πρωταγωνιστές- σκιαγραφούνται εις βάθος από τον Δουμά, με τον Εδμόνδο, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του από την αθωότητα στην επίγνωση της ανθρώπινης κακίας, να ακροβατεί μεταξύ του καλού και του κακού, παίζοντας με τις ζωές των εχθρών του και κυρίως με τις ζωές των αθώων παιδιών τους, που φυσικά και δεν ευθύνονταν για τις πράξεις των πατεράδων τους. Ο πόλεμος αυτός στην ψυχή του ήρωα σκιαγραφείται συγκλονιστικά από τον Δουμά, ενώ είναι σαφώς προτιμότερο να μάθετε μόνοι σας αν τελικά ο Εδμόνδος ξεπεράσει ή όχι τα όρια και γίνει ίδιος με αυτούς που συνωμότησαν εναντίον του!

Ένας υπεράνθρωπος της εποχής του ήταν ο Εδμόνδος Νταντές και ένας συγγραφέας για όλες τις εποχές είναι ο Αλέξανδρος Δουμάς, που κατάφερε με αυτό του το έργο (και τους Τρεις Σωματοφύλακες) να εισέλθει στο γαλλικό Πάνθεον και στις καρδιές εκατομμυρίων αναγνωστών και να εξακολουθεί να μας «μιλάει» ακόμη και σήμερα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.

O συγγραφέας:

Ο Αλέξανδρος Δουμάς (πατέρας) γεννήθηκε το 1802 και πέθανε το 1870. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους Γάλλους συγγραφείς και ο πιο διαβασμένος κατά τον IΘ΄ αιώνα. Γιος του στρατηγού του Βοναπάρτη Thomas Alexandre Dumas, εγγονός του μαρκήσιου Davy de la Pailleterie και μιας μαύρης σκλάβας, της Marie Cessette. Έγραψε 257 τόμους μυθιστορήματα και 25 τόμους με θεατρικά έργα, είτε μόνος του είτε σε συνεργασία με άλλους “στρατηγούς”, καθώς έλεγε, των οποίων αυτός ήταν ο “Ναπολέων”. Mεταξύ των συνεργατών του ήταν και δύο Έλληνες, ο Ειρηναίος Ασώπιος και ο Θεόδωρος Κασάπης. Ο Βίκτωρ Ουγκώ έλεγε για τον Δουμά: “Δεν είναι απλώς Ευρωπαίος, είναι παγκόσμιος”. Το 2002 ο τάφος του μεταφέρθηκε στο Πάνθεον του Παρισιού.