Μικρές αυτοκρατορίες – ΜURATTI / Ένας αποχαιρετισμός του Χρήστου Αστερίου

Πώς καλύπτεις τα κενά σε μια αληθινή ιστορία, όταν υπάρχουν γι’ αυτήν μόνο ελάχιστα τεκμήρια; Πώς αφηγείσαι τη ζωή μιας καπνοβιομηχανίας, η οποία δημιουργήθηκε τον 19^ο αιώνα στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και επιβίωσε έως το 1977, όταν οι μόνες αποδείξεις γι’ αυτή είναι δυο-τρεις φωτογραφίες, ελάχιστες διαφημίσεις και αφίσες, δικόγραφα από μία αντιδικία προσβολής του φημισμένου της σήματος; Πώς να μην αναρωτηθείς μήπως ο κεκαλυμμένος λόγος πίσω από την ανάρτηση φωτογραφιών των μικρών ζωών μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι στην πραγματικότητα αφενός η επιθυμία μας να «υπάρξουμε» και μετά, αφετέρου να βοηθήσουμε αυτούς τους λίγους, οι οποίοι θα θελήσουν να αφηγηθούν τις σημαντικές γι’ αυτούς -ασήμαντες για τους πολλούς- ζωές μας;

Ο ανώνυμος γερμανομαθής αφηγητής, συνταξιούχος και με σοβαρά προβλήματα υγείας, ξεκινάει ένα ταξίδι στον παρελθόν: προσπαθεί ν’ ανακαλύψει ίχνη της καπνοβιομηχανίας Muratti ξεκινώντας από το Βερολίνο της Μπελ Επόκ και πηγαίνοντας πίσω στην ίδρυση της εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη το 1821 επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τον Βασίλειο Μουράτογλου, με ενδιάμεσες στάσεις το Μάντσεστερ και τα νησιά της Μάγχης. Εγκιβωτίζοντας διαφορετικών ειδών τεκμήρια και χρησιμοποιώντας διαφορετικές αφηγηματικές τεχνικές, ο συγγραφέας σε μόλις 96 σελίδες καταφέρνει να αποδώσει την ιστορία των Muratti με φόντο την ιστορία της Ευρώπης και τις σημαντικές ανακαλύψεις της εποχής, όπως τον κινηματογράφο και το ποδήλατο, αλλά και να μας διηγηθεί την ιστορία του συνταξιούχου αφηγητή με τις υπαρξιακές και φιλοσοφικές του αγωνίες, που είναι εν τέλει οι ίδιες αυτές αγωνίες του καθενός μας.

«Δεν είναι μόνο το αίσθημα της λύπης που μας κατακλύζει όποτε εντοπίζουμε ένα ρημαγμένο, εγκαταλειμμένο σπίτι, ακόμα κι αν δεν ξέρουμε καλά ποιοι και πότε κατοίκησαν σ’ αυτό. Δεν νιώθουμε μόνο θλίψη μαθαίνοντας γι’ ανθρώπους που χάθηκαν, ανιόντες συγγενείς, την ακριβή ιστορία των οποίων αγνοούμε, ή αγνώστους με βίους ανεξερεύνητους και ίχνη βυθισμένα στην ιλύ του παρελθόντος. Είναι και ένας βουβός τρόμος που μας καταλαμβάνει στη θέα των ερειπίων που στέκουν στον δρόμο μας σαν τοπόσημα θανάτου. Δεν απεικονίζουν μόνο το παρελθόν, όπως θέλουμε να νομίζουμε, κοιτάζοντάς τα κάποτε με κάποια αλαζονεία, αλλά προοικονομούν αυτό που μας επιφυλάσσει η μοίρα· συμβολίζουν το αναπόφευκτο, την απόλυτη βεβαιότητα της λήθης. Ίσως γι’ αυτό και να συμβαίνει το ανεξήγητο, να πενθούμε, δηλαδή, ανθρώπους άγνωστους ή κουφάρια κτιρίων, απλώς και μόνο επειδή δεν κατάφεραν ν’ αντισταθούν στη διαβρωτική δύναμη του χρόνου. Στην πραγματικότητα, είμαστε όλοι μικρές αυτοκρατορίες, προορισμένες να χαθούν. Το παράδοξο μοιρολόι που σιγοψιθυρίζουμε μιλάει, ουσιαστικά, για εμάς τους ίδιους.».

Η μικρή αυτοκρατορία της καπνοβιομηχανίας Muratti, η μικρή αυτοκρατορία της ζωής του καθενός μας, τα όμορφα ερείπια που αφήνουμε φεύγοντας, η κοινή και αναπόδραστη μοίρα της λησμονιάς και πάνω απ’ όλα η επιθυμία για ζωή και η διαιώνιση της κάθε μικρής μας αυτοκρατορίας είναι τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ο συγγραφέας, στην επιθυμία του να διασώσει, μέσω της λογοτεχνίας, αυτό που δεν μπόρεσε να διασωθεί. Φυσικά το καταφέρνει περίφημα, δίνοντάς μας μια υβριδική νουβέλα εκπληκτικής ομορφιάς, ένα λογοτεχνικό κομψοτέχνημα, που ισορροπεί τέλεια μεταξύ fiction και non-fiction και που είχε την τύχη μιας τέτοιας έκδοσης και επιμέλειας.

Όταν τέλειωσα την ανάγνωση της νουβέλας, το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν μια σειρά με «Μικρές αυτοκρατορίες» Ελλήνων και ελληνικών επιχειρήσεων που έδρασαν στα πέρατα της οικουμένης. Πόσα δεν ξέρουμε και πόσα μπορούμε να διασώσουμε μέσω της λογοτεχνίας.

Για να επανέλθω στο αρχικό μου ερώτημα, ο τρόπος, εν τέλει, που ο συγγραφέας καλύπτει τα κενά είναι η λογοτεχνία. Μέσω αυτής, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον γίνονται ένα. Μέσω αυτής αισθανόμαστε μια κάποια αιωνιότητα.

O συγγραφέας

Ο Χρήστος Αστερίου γεννήθηκε το 1971 στην Αθήνα. Κείμενά του έχουν συμπεριληφθεί σε διάφορες θεματικές ανθολογίες κι έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γερμανικά, τα ιταλικά και τα σερβικά. Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του Ίσλα Μπόα (2012), Το ταξίδι του Ιάσονα Ρέμβη (2013, πρώτη έκδοση: εκδ. Πατάκη, 2006) και Η θεραπεία των αναμνήσεων (2019). Έχει δημοσιεύσει και τη συλλογή διηγημάτων Το γυμνό της σώμα και άλλες παράξενες ιστορίες (εκδ. Πατάκη, 2003).

Έγραψαν για το βιβλίο:

https://no14me.blogspot.com/2021/10/muratti.html

https://www.kathimerini.gr/culture/561557029/taxidi-stis-aytokratories-me-odigo-to-aroma-toy-kapnoy/

https://www.kathimerini.gr/culture/561554065/to-parelthon-akomi-kapnizei/

http://anagnosi.blogspot.com/2021/10/mutatti.html