Aυτοβιογραφικά αφηγήματα για την απώλεια και το πένθος

Από τα πιο «επικίνδυνα» και δύσκολα θέματα στη λογοτεχνία είναι η αρρώστια, η απώλεια και το πένθος. Θέματα φορτωμένα με πόνο είναι εύκολο να γίνουν μελό και να καταστρέψουν ένα βιβλίο. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος, όταν το βιβλίο ανήκει στο είδος του αυτοβιογραφικού αφηγήματος, όπου οι συγγραφείς πρέπει να γράψουν για τους δικούς τους ανθρώπους, βιώνοντας ίσως ξανά και ξανά τον πόνο, προσπαθώντας να ξεπεράσουν τα στάδια του πένθους συντροφιά με τις λέξεις τους.

Θα ξεκινήσω από το τελευταίο βιβλίο που διάβασα, το Δέντρα, πολλά δέντρα της Ρούλας Γεωργακοπούλου (Εκδόσεις Πόλις). Στη συνέχεια, θα πω δυο λόγια για το βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη, Η αδερφή μου (Εκδόσεις Πόλις) και της Τζοάν Ντίντιον, Η χρονιά της μαγικής σκέψης (Εκδόσεις Κέδρος), δύο βιβλία για τα οποία ήθελα να γράψω από τότε που έφτιαξα αυτό εδώ το blog.

Δέντρα, πολλά δέντρα της Ρούλας Γεωργακοπούλου

«Η μαμά μου πέθανε την ίδια μέρα με τη Ζωή Λάσκαρη. Για τον αναγνώστη του μέλλοντος αυτό το όνομα θα άξιζε ίσως μια υποσημείωση, αλλά ποιος ο λόγος να μπλέξουμε στις υποθέσεις μας τις επερχόμενες γενεές; Καλύτερα ό,τι ειπωθεί να μη βγει ποτέ απ’ αυτό το δωμάτιο, αλλά η μαμά μου ήταν απείρως ομορφότερη από τη Λάσκαρη. Πρώτα απ’ όλα ήταν πιο κομψή. Δεν φόρεσε ποτέ κόκκινες πλαστικές μπότες ούτε έπαιξε στα ψεύτικα ηλεκτρική κιθάρα, παρά έμεινε σε γενικές γραμμές ασπρόμαυρη, με εξαίρεση τη δεκαετία του ΄70 που υπέκυψε σε κάτι ρούχα μπατίκ για τα οποία θα μιλήσουμε αργότερα, αν το φέρει η συζήτηση. Το βασικό είναι ότι η μαμά μου ήταν πολύ όμορφη στο φέρετρο. Συμφωνήσαμε σ’ αυτό με τις αδελφές μου κι έτσι το πένθος μας έγινε κάπως πιο υποφερτό.»

Νομίζω ήδη αντιληφθήκατε από το παραπάνω απόσπασμα ότι το αφήγημα της Γεωργακοπούλου δεν θα σας αφήσει να μελαγχολήσετε ούτε στιγμή. Θα συγκινηθείτε, θα δακρύσετε, θα γελάσετε, αλλά πιστέψτε με, δεν θα μελαγχολήσετε.

Η συγγραφέας γράφει με γλώσσα φρενήρη για την άνοια και τον θάνατο της μητέρας της, της Βασιλικής Παπαχρήστου (τη βλέπουμε με το νυφικό της, παραμονή του γάμου της στη φωτογραφία του εξωφύλλου στην ταράτσα του σπιτιού της στην Καλαμάτα το καλοκαίρι του 1954). Ο μονόλογός της ή μάλλον η αποχαιρετιστήρια επιστολή στη μητέρα της είναι συγκλονιστική, τρυφερή, αστεία, φορτισμένη και γλυκόπικρη.

Σε 62 όλες κι όλες σελίδες η Γεωργακοπούλου αυτοβιογραφείται με αφορμή την άνοια της μητέρας της και παράλληλα βιογραφεί την τελευταία, στέλνοντάς της δέντρα, πολλά δέντρα (θα καταλάβετε τί εννοώ όταν θα διαβάσετε το βιβλίο). Η επιστολή της σελίδας 45 της μάνας προς την κόρη και η επιστολή της τελευταίας σελίδας που απευθύνει η κόρη στη μάνα θα σας κάνουν να ξαναπιάσετε το βιβλίο από την αρχή, όπως έκανα εγώ τη στιγμή που το τέλειωσα. Το λάτρεψα! Και είναι μόνο η πρώτη πεζογραφική της απόπειρα!

Η συγγραφέας:

Η Ρούλα Γεωργακοπούλου γεννήθηκε στην Καλαμάτα το 1955. Σπούδασε Γαλλική φιλολογία. Αρθρογραφεί στην Αthens Voice και στα ΝΕΑ. Πέντε θεατρικά της έργα ανέβηκαν σε αθηναϊκές σκηνές από το 1986 έως σήμερα. Κυκλοφορούν η συλλογή χρονογραφημάτων της Γυναίκα μετρίου αναστήματος (Εκδόσεις Πατάκη) και δύο θεατρικά της έργα σε ενιαία έκδοση με τίτλο Καρφίτσες στα γόνατα (Εκδόσεις Ροδακιό).

Έγραψαν για το βιβλίο:

Η αδερφή μου του Σταύρου Ζουμπουλάκη

«Στη 1.20΄ ξημερώματα της Δευτέρας 13 Αυγούστου 2012, πέθανε στο Νοσοκομείο “Ευαγγελισμός”, στα εξήντα της χρόνια, η αδερφή μου, ο άνθρωπος που αγάπησα περισσότερο στη ζωή μου, ο μόνος μάλλον που αγάπησα πραγματικά – εξαιρούνται πάντα από αυτούς τους λογαριασμούς τα παιδιά μου. Κάτι παραπάνω: ήταν εκείνη που με έκανε να νιώσω, από πολύ νωρίς, κάτι από το μυστήριο της αγάπης. Δεν έχω καμιά αυταπάτη περί αδελφικής αγάπης και ξέρω καλά πόσο δύσκολη είναι, για όλους εμάς τους απογόνους του Κάιν. Θα είχα λοιπόν και εγώ μαζί της μια κάποια σχέση, καλή ή κακή, όπως όλοι οι άλλοι, αν βαριά αρρώστια δεν ερχόταν να τη χτυπήσει στα εφηβικά της χρόνια. Η αρρώστια αυτή μετέτρεψε τη σχέση μου μαζί της σε πεπρωμένο.»

Φιλοσοφικός, υπαρξιακός και θεολογικός στοχασμός πάνω στο ζήτημα του πόνου, του θανάτου, της ζωής και της χαράς είναι το μόλις 60 σελίδες βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη. Κείμενο συνταρακτικό, προβληματισμοί βαθιά ανθρώπινοι και απογυμνωμένοι από βεβαιότητες, φράσεις λες και ξεπήδησαν από τη Φιλοκαλία («ας πας σε όσες ακολουθίες θέλεις, ας λιώσεις στη νηστεία, ας μάθεις απέξω όλη τη Βίβλο, αν δεν κάνεις πράξη το επείνασα, και εδώκατέ μοι φαγείν, εδίψησα, και εποτίσατέ με, ξένος ήμην, και συνηγάγετέ με, γυμνός, και περιεβάλετέ με, ησθένησα, και επεσκέψασθέ με, εν φυλακή ήμην, και ήλθετε προς με, είσαι κύμβαλο που αλαλάζει. Όποιος αναζητάει το ίχνος του Θεού σε αυτόν τον κόσμο, δεν θα το βρει παρά μόνο στο πρόσωπο των αρρώστων, των πεινασμένων, των φυλακισμένων, των ξένων […] Η αθωότητα, η καλοσύνη, η αγιότητα υπάρχουν σε έναν άνθρωπο υπό τον όρο ότι το αγνοεί. Όποιος πιστεύει ότι είναι αθώος, αυτό σημαίνει αυτομάτως ότι δεν είναι. Τι θα πει αθώος; Σημαίνει κάποιον που δεν υποψιάζεται την ύπαρξη του πονηρού, του κακού. Δεν τα βλέπει πουθενά, γιατί δεν τα έχει στα μάτια του»), αφήγημα ενηλικίωσης του συγγραφέα (ξεκινάει απ’ τα παιδικά του χρόνια και καταλήγει στον θάνατο της αδερφής του, στην οποία τρυφερά απευθύνεται στο τέλος, λέγοντας «Γιούλα μου, σου λέω τώρα κάτι που δεν σου είπα ποτέ, αν και εσύ η πανέξυπνη μπορεί να το είχες καταλάβει, ότι σου χρωστάω τα πάντα»). Αφορμή για τα παραπάνω ήταν οι μη αντιμετωπίσιμες φαρμακευτικά επιληπτικές κρίσεις της πολυτάλαντης Γιούλας, αδερφής του συγγραφέα, και ο θάνατός της στα 60 της χρόνια από καρκίνο. Ένα βιβλίο που διαβάζεται και ξαναδιαβάζεται.

Ο συγγραφέας:

Γεννήθηκε το 1953 στη Συκιά Λακωνίας. Σπούδασε νομική και φιλολογία στην Αθήνα, φιλοσοφία στο Παρίσι και δίδαξε πολλά χρόνια στη μέση εκπαίδευση. Από το 1998 ως το 2012 διετέλεσε διευθυντής του περιοδικού Νέα Εστία. Είναι πρόεδρος, από το 2008, του Δ.Σ. του βιβλικού ιδρύματος Άρτος Ζωής. Το 2013 ανέλαβε τη θέση του προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Το 2015 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Έχει μεταφράσει πλήθος βιβλίων, έχει συμμετάσχει σε πολλά συλλογικά έργα, ενώ έγραψε τα εξής βιβλία: Για το Ολοκαύτωμα, Πόλις, Αρχή σοφίας και κατακόκκινα όνειρα, Πόλις, Για το σχολείο, Πόλις, Ο στεναγμός των πενήτων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Υπό το φως του μυθιστορήματος, Πόλις, Χριστιανισμός της χαράς, Πόλις, Ποιος Θεός και ποιος άνθρωπος;, Πόλις, Χρυσή Αυγή και Εκκλησία, Πόλις, Ανίερη συγκυβέρνηση, Πόλις, Χριστιανοί στον δημόσιο χώρο, Βιβλιοπωλείον της Εστίας [κείμενα, επιμέλεια σειράς], Στη σκηνή του κόσμου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας [κείμενα, επιμέλεια σειράς], Ο Θεός στην Πόλη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ως άγγελος, Δόμος.

Έγραψαν για το βιβλίο:

Η χρονιά της μαγικής σκέψης της Τζοάν Ντίντιον

«“Η ζωή αλλάζει γρήγορα. Η ζωή αλλάζει κάθε στιγμή που περνάει. Κάθεσαι για δείπνο κι η ζωή που ήξερες τελειώνει. Το ζήτημα της αυτολύπησης.” Oι πρώτες λέξεις που έγραψα αφότου συνέβη. Η χρονολόγηση του υπολογιστή στο αρχείο του Microsoft Word (με τίτλο Σημειώσεις για την αλλαγή.doc”) λέει 20 Μαΐου 2004, 11:11μ.μ., αλλά πρέπει απλώς να είχα ανοίξει το φάκελο και αντανακλαστικά να είχα πατήσει «Αποθήκευση αρχείου» όταν τον ξανάκλεισα. Δεν είχα κάνει καμία αλλαγή στο αρχείο εκείνο τον Μάιο. Δεν είχα κάνει καμία αλλαγή στο αρχείο εκείνο από τότε που πρωτοέγραψα τις λέξεις, τον Ιανουάριο του 2004, μια δυο μέρες έπειτα από το συμβάν. Πέρασε πολύς καιρός ώσπου να γράψω οτιδήποτε άλλο.»

Στις εννέα η ώρα το βράδυ της 30ής Δεκεμβρίου 2003, κατά τη διάρκεια ενός δείπνου, ο σύζυγος της Ντίντιον, Τζον Γκρέγκορι Νταν, υπέστη οξύ στεφανιαίο επεισόδιο με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή του. Πέντε ημέρες πριν, η μοναχοκόρη τους, η Κιντάνα, νοσηλεύτηκε εσπευσμένα στο Ιατρικό Κέντρο Ίσραελ Νορθ με πνευμονία και σηπτικό σοκ. Όχι πολύ καιρό μετά θα πεθάνει και αυτή, αφού κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού θα υποστεί εγκεφαλικό και ανακοπή.

Το βιβλίο αυτό ήταν ο μίτος που οδήγησε τη συγγραφέα στην έξοδο από τον σκοτεινό λαβύρινθο της θλίψης και του πένθους. Το βιβλίο αυτό αγαπητέ αναγνώστη εκτός από ένα χρονικό πένθους είναι ένας ύμνος στη ζωή και σε όλα εκείνα τα πραγματάκια, μικρά ή μεγάλα, που περικλείονται σε αυτήν και την απαρτίζουν, όπως συναισθήματα, αναμνήσεις, καθημερινότητα, δημιουργία. Η συγγραφέας αφηγήθηκε για να ζήσει και αυτό είναι απολύτως σαφές σε όλο το βιβλίο. Σύμφωνα με τα διεισδυτικά λόγια της Ντίντιον για το βιβλίο της «Το παρόν κείμενο είναι η απόπειρά μου να βγάλω νόημα από την περίοδο που ακολούθησε, τις εβδομάδες και κατόπιν τους μήνες που ξερίζωσαν όποια ακλόνητη ιδέα είχα ποτέ σχηματίσει για το θάνατο, για την αρρώστια, για την τύχη και τις πιθανότητες, για τη μοίρα την καλή και την κακή, για το γάμο και τα παιδιά και τη μνήμη, για το πένθος, για τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι χειρίζονται και δε χειρίζονται το γεγονός ότι η ζωή τελειώνει, για τη ρηχότητα της λογικής, για την ίδια τη ζωή».

Και οι τρεις συγγραφείς αυτού του αφιερώματος κατάφεραν να μετουσιώσουν τον πόνο τους σε τέχνη. Σαν αναγνώστης τους ευχαριστώ θερμά.

Η συγγραφέας:

Η Joan Didion, συγγραφέας, δημοσιογράφος και σεναριογράφος, γεννήθηκε στην Καλιφόρνια το 1934 και ζει στην Νέα Υόρκη. Είναι από τις πιο σημαντικούς εκπροσώπους του New Journalism, που ανανέωσε τη δημοσιογραφία. Το 2007 τιμήθηκε με το μετάλλιο του National Book Foundation για το σύνολο του έργου της. Το 2009 ανακηρύχθηκε Επίτιμος Διδάκτορας από το Πανεπιστήμιο του Harvard, και το 2011 από το Πανεπιστήμιο του Yale. Το 2013 της απονεμήθηκε από τον Πρόεδρο Ομπάμα το National Medal of Arts. Δυστυχώς, εκτός από τη Χρονιά της Μαγικής Σκέψης, μόνο δύο βιβλία (και νομίζω εξαντλημένα) της σπουδαίας αυτής συγγραφέως κυκλοφορούν στη χώρα μας, το Παίξ’ το όπως πάει (Εμπειρία Εκδοτική) και το Ένα βιβλίο για κοινή προσευχή (Οδυσσέας).

Δέντρα, πολλά δέντρα της Ρούλας Γεωργακοπούλου

Η συγγραφέας:

Έγραψαν για το βιβλίο:

Η αδερφή μου του Σταύρου Ζουμπουλάκη

Ο συγγραφέας:

Έγραψαν για το βιβλίο:

Η χρονιά της μαγικής σκέψης της Τζοάν Ντίντιον

Η συγγραφέας:

Έγραψαν για το βιβλίο:

Μπορεί να σας ενδιαφέρει επίσης…