ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Η καρδιά πεθαίνει τελευταία της Μάργκαρετ Άτγουντ

Μάτι
© bykst

«Στρίμωγμα να κοιμάσαι σε αμάξι. Έτσι κι αλλιώς, κανένα Honda από τρίτο χέρι δεν είναι παλάτι. Αν ήταν βαν, θα είχαν περισσότερο δώρο, αλλά σιγά μη μπορούσαν να πάρουν βαν, ακόμα και παλιά, τότε που νόμιζαν πως είχαν λεφτά. Ο Σταν λέει ότι είναι τυχεροί που έχουν έστω και το Honda, κι έχει δίκιο, η τύχη τους όμως δεν κάνει το αυτοκίνητο μεγαλύτερο».

Η καρδιά πεθαίνει τελευταία της Μάργκαρετ Άτγουντ
Mετάφραση: Έφη Τσιρώνη
Εικονογράφηση – Σύνθεση Εξωφύλλου: Δημήτρης Χαροκόπος
Eκδόσεις Ψυχογιός
Σελ. 480

Στριμωγμένους στο μικρό τους Honda βρίσκουμε τους δύο πρωταγωνιστές του τελευταίου μυθιστορήματος της Άτγουντ. Ο Σταν και η Σαρμέιν, θύματα και αυτοί της τεράστιας οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που έχει ξεσπάσει στις ΗΠΑ, έχουν χάσει τις ανέσεις της μεσαίας τάξης, στην οποία κάποτε ανήκαν. Πλέον κατοικούν στο αυτοκίνητό τους, εκτεθειμένοι σε κάθε είδους κίνδυνο. Λόγω της πρωτοφανούς κρίσης ελάχιστες είναι οι Πολιτείες που στέκονται όρθιες και το να φτάσει κανείς σ’ αυτές φαντάζει αδύνατο λόγω έλλειψης χρημάτων. Ακόμη και η δικαιοσύνη, όπως και το σωφρονιστικό σύστημα, έχει καταρρεύσει. Η ανομία βασιλεύει και ο καθένας είναι πια ικανός για τα πάντα, προκειμένου να εξασφαλίσει την επιβίωσή του.

Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο είναι αναγκασμένοι να ζήσουν ο ρεαλιστής Σταν και η ρομαντική Σαρμέιν, φοβούμενοι κάθε στιγμή που περνά για την ίδια τους τη ζωή. Η Σαρμέιν δουλεύει ως σερβιτόρα σε μία καφετέρια-οίκο ανοχής, για πενταροδεκάρες. Τα χρήματα φυσικά δεν τους φτάνουν, πράγμα που τους αναγκάζει να συμπληρώνουν το φαγητό τους με ό,τι βρουν από τα σκουπίδια.

«Η νύχτα δεν ήταν καλή. Η Σαρμέιν προσπάθησε να δώσει μια νότα αισιοδοξίας: «Ας συγκεντρωθούμε σε αυτά που έχουμε», είπε μέσα στην υγρή, δύσοσμη σκοτεινιά του αυτοκινήτου τους. «Έχουμε ο ένας τον άλλο». Ετοιμάστηκε να απλώσει το χέρι από το πίσω κάθισμα στο μπροστινό για να αγγίξει τον Σταν, να τον καθησυχάσει, το ξανασκέφτηκε όμως και κρατήθηκε. Μπορεί ο Σταν να το έπαιρνε στραβά, να ήθελε να έρθει πίσω μαζί της, να ήθελε να κάνουν έρωτα, και δεν υπήρχε τίποτα πιο άβολο από αυτό, έτσι στριμωγμένοι όπως θα ήταν, με την κορυφή του κεφαλιού της κολλημένη στην πόρτα και το σώμα της να γλιστράει από το κάθισμα, τον Σταν να την κανονίζει στα γρήγορα, σαν να’ ταν καμιά βιαστική δουλειά, και το κεφάλι της να κάνει μπαμ-μπαμ-μπαμ. Η προοπτική κάθε άλλο παρά ελκυστική ήταν.»

Οι μέρες κυλούν και δοκιμάζουν τις αντοχές του ζευγαριού. Μέχρι που η Σαρμέιν, στην καφετέρια όπου εργάζεται βλέπει μια διαφήμιση διαφορετική από τις άλλες. Μια διαφήμιση που της υπόσχεται την παλιά, τακτοποιημένη, καθαρή και άνετη ζωή τους. Είναι το «Σχέδιο Ποζιτρόνιο» στην πόλη της Χρονοκράτησης.

Τηλεόραση
© DiegoVaisberg

«ΧΡΟΝΟΚΡΑΤΗΣΗ= ΧΡΟΝΟΣ+ΚΡΑΤΗΣΗ. ΜΕΙΝΕΤΕ ΥΠΟ ΚΡΑΤΗΣΗ ΣΗΜΕΡΑ, ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΤΕ ΧΡΟΝΟ ΓΙΑ ΤΟ ΑΥΡΙΟ! […] Θυμάσαι πώς ήταν κάποτε η ζωή σου;», λέει η φωνή του άντρα κατά τη διάρκεια της ξενάγησης στον ναό σεντονιών και μαξιλαριών. «Πριν ο αξιόπιστος κόσμος στον οποίο ζούσαμε κατακερματιστεί; Στο Σχέδιο Ποζιτρόνιο, στην πόλη Χρονοκράτηση, μπορεί να είναι και πάλι έτσι. Όχι μόνο προσφέρουμε πλήρη εργασιακή απασχόληση, αλλά και προστασία από τα επικίνδυνα στοιχεία που τόσο πολλούς από εμάς πλήττουν τώρα. Δουλέψτε με ομοϊδεάτες! Βοηθήστε να λυθεί το εθνικό πρόβλημα της ανεργίας και της εγκληματικότητας, λύνοντας ταυτόχρονα το δικό σας! Τονίστε το θετικό! […] Τώρα το Σχέδιο Ποζιτρόνιο δέχεται νέα μέλη», λέει ο άντρας. «Αν εσύ καλύπτεις τις ανάγκες μας», συνεχίζει ο άντρας, περνώντας ξανά στο δεύτερο ενικό, «θα καλύψουμε κι εμείς τις δικές σου. Προσφέρουμε δωρεάν εκπαίδευση σε πολλά επαγγελματικά πεδία. Γίνε αυτό που πάντα ήθελες να γίνεις! Δήλωσε συμμετοχή τώρα!» Ξανά εκείνο το χαμόγελο, λες και κοιτάζει βαθιά μέσα στο μυαλό της. Αλλά όχι με τρομακτικό τρόπο, με καλοσυνάτο. Ο άντρας στην οθόνη θέλει το καλό της, το καλό της και τίποτε άλλο. Η Σαρμέιν μπορεί να γίνει αυτό που πάντα ήθελε να γίνει, αυτό που ήθελε από τότε που ήταν ασφαλές να θέλει πράγματα για τον εαυτό της».

Χωρίς καμία επιφύλαξη η Σαρμέιν θα πείσει τον πιο επιφυλακτικό Σταν να υποβάλουν αιτήσεις για την είσοδό τους στην πόλη της Χρονοκράτησης, προκειμένου και αυτοί να γίνουν μέλη του Σχεδίου Ποζιτρόνιο. Εφόσον, μετά από συγκεκριμένες εξετάσεις και διαγωνισμούς, γίνουν δεκτοί, τον ένα μήνα θα εργάζονται στο Σχέδιο Ποζιτρόνιο σε θέσεις επιλεγμένες γι’ αυτούς από την Διοίκηση και θα διαμένουν σε ένα σπίτι με όλες τις σύγχρονες ανέσεις, και τον άλλο μήνα θα είναι τρόφιμοι στις φυλακές Ποζιτρόνιο. Όταν δε θα είναι τρόφιμοι στις φυλακές ένα άλλο ζευγάρι θα μένει στο σπίτι τους, ο Μαξ και η Τζόσελιν.

Στο κέντρο δε του συναρπαστικού και αγωνιώδους αυτού μυθιστορήματος η προικισμένη Καναδή συγγραφέας μάς κάνει να αναρωτιόμαστε για τα όρια της αγάπης. Και μιας και «η καρδιά πεθαίνει τελευταία», το ερώτημα αυτό είναι που τριβελίζει το μυαλό μας, αφού κλείσουμε και την τελευταία του σελίδα.

H πόλη είναι υπέροχη, χτισμένη σαν μια πόλη της «αθώας» δεκαετίας του ’50. Όλα είναι τακτοποιημένα, η εγκληματικότητα και η ανεργία μακρινοί εφιάλτες, ενώ οι πάντες και τα πάντα παρακολουθούνται. Οι σχέσεις με τον έξω κόσμο είναι απαγορευμένες, οι εξωσυζυγικές σχέσεις και οι επαφές με το ζευγάρι που μοιράζονται το σπίτι τους ανά μήνα επίσης απαγορευμένες, ενώ οι κάτοικοι-τρόφιμοι θα πρέπει να παραμείνουν στην πόλη της Χρονοκράτησης μέχρι…το τέλος της ζωής τους. Όλα βαίνουν καλώς μέχρι τη στιγμή που η Σαρμέιν θα ερωτευτεί τον Μαξ και ο Σταν θα πάθει εμμονή με την Τζόσελιν, χωρίς να την έχει συναντήσει ποτέ από κοντά. Δεν θα πω τίποτα παραπάνω για την υπόθεση γιατί απ’ τη στιγμή που χαλάει το νέο αμερικάνικο όνειρο του ζευγαριού οι ανατροπές στην υπόθεση είναι πολλές.

Προάστια

«Είναι μια όμορφη, ανέφελη μέρα, όχι πολύ ζεστή για πρώτη Αυγούστου. Η Σαρμέιν βρίσκει τις μέρες της αλλαγής σχεδόν γιορτινές: όταν δεν βρέχει, οι δρόμοι είναι γεμάτοι κόσμο, ανθρώπους που χαμογελάνε, που χαιρετάνε ο ένας τον άλλο, κάποιοι περπατώντας, άλλοι πάνω στα χρωματικά κωδικοποιημένα σκούτερ τους ή πάνω στο περιστασιακό αυτοκινητάκι του γκολφ. Κάθε τόσο ένα από τα σκούρα αυτοκίνητα της Παρακολούθησης γλιστράει ανάμεσά τους: τις μέρες της αλλαγής αυτά τα τελευταία είναι περισσότερα. Οι πάντες φαίνονται ευχαριστημένοι: το να έχεις δυο ζωές σημαίνει ότι υπάρχει πάντα κάτι διαφορετικό να περιμένεις. Είναι σαν να πηγαίνεις διακοπές κάθε μήνα. Ποια ζωή όμως είναι οι διακοπές και ποια η δουλεία; Η Σαρμέιν δεν έχει ιδέα.»

Άλλη μια δυστοπία από την εξαιρετική Άτγουντ. Μια δυστοπία που τουλάχιστον στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου μάς θυμίζει την εποχή που ζούμε, την ανασφάλεια, την ανεργία, την κρίση αξιών και θεσμών και την εξαγρίωση και εξαθλίωση των ανθρώπων που διαβιούν σε συνθήκες ακραίες, όπως είναι οι συνθήκες στη χώρα μας δηλαδή τα τελευταία εννιά χρόνια. Πλήθος ανατροπών, μπόλικο χιούμορ (οι σελίδες με τους gay Elvis είναι ξεκαρδιστικές) και αγωνία που μεγαλώνει με την κάθε σελίδα (θα γίνει εξαιρετική σειρά!). Οι εμμονές της Άτγουντ είναι και εδώ παρούσες, ενώ εμπλουτίζονται και με κάποιες νέες: η θέση της γυναίκας στην κοινωνία, η σχέση ανθρώπου και τεχνολογίας (αλήθεια τί θα κάναμε αν υπήρχε η δυνατότητα να διαγράψουμε τις δυσάρεστες αναμνήσεις μας;) η υποταγή μας σε καθεστώτα ολοκληρωτικά, συμπεριλαμβανομένης της εκούσιας παρακολούθησής μας από εταιρείες που μας παρέχουν συγκεκριμένες υπηρεσίες, οι θυσίες που είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε ακόμα και εις βάρος της ελευθερίας μας, προκειμένου να έχουμε τις ανέσεις που έχουμε συνηθίσει. Στο κέντρο δε του συναρπαστικού και αγωνιώδους αυτού μυθιστορήματος η προικισμένη Καναδή συγγραφέας μάς κάνει να αναρωτιόμαστε για τα όρια της αγάπης. Και μιας και «η καρδιά πεθαίνει τελευταία», το ερώτημα αυτό είναι που τριβελίζει το μυαλό μας, αφού κλείσουμε και την τελευταία του σελίδα.

Atwood MargaretΗ συγγραφέας

Η γεννημένη στην Οτάβα του Καναδά το 1939 Μάργκαρετ Ατγουντ έχει γράψει περισσότερα από 40 μυθιστορήματα, ποιήματα, παιδικά βιβλία και δοκίμια. Έχει υπάρξει υποψήφια ή έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, όπως το βραβείο Premio Mondello (1997), το Commonwealth (1987, 1994), το Booker (1989, 1996, 2000, 2003, 2005, 2007) και το Orange (2001, 2004). Τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 40 γλώσσες και συγκαταλέγεται στις σημαντικότερες πεζογράφους και κριτικούς του Καναδά. Από τις Εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορεί η τριλογία «Το τέλος του κόσμου», που περιλαμβάνει τα βιβλία Όρυξ και Κρέικ, Η χρονιά της πλημμύρας και Το τέλος του κόσμου και το βραβευμένο με το Booker 2000 μυθιστόρημά της Ο τυφλός δολοφόνος. Ένα από τα κορυφαία βιβλία της, το «The handmaid’s tale» έχει γίνει σειρά από την ΜGM Television και θα προβληθεί φέτος. Ανακοινώθηκε ότι η ίδια εταιρεία πήρε τα δικαιώματα για να κάνει σειρά και το «Η καρδιά πεθαίνει τελευταία»!

http://margaretatwood.ca/

Έγραψαν για το βιβλίο:

  1. http://no14me.blogspot.gr/2017/01/margaret-atwood.html?m=0
  2. http://www.lifo.gr/articles/book_articles/135592
  3. https://www.efsyn.gr/arthro/o-asfalis-kainoyrgios-kosmos
  4. http://www.bookbar.gr/i-kardia-pethainei-telftaia-margaret-atwood/cocktails/novels/foreign-novels
  5. https://www.theguardian.com/books/2015/sep/23/the-heart-goes-last-margaret-atwood-review-novel
  6. https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/margaret-atwood/the-heart-goes-last/
  7. https://www.nytimes.com/2015/09/27/books/review/margaret-atwoods-the-heart-goes-last.html?_r=0
  8. http://www.npr.org/2015/10/01/444779993/the-heart-goes-last-is-a-swiftian-satire-of-imbeciles-in-the-apocalypse